کرونا و سوگواری
سپیده سلطانی پور؛ کارشناس ارشد روانشناسی (کارگروه مترجمین خانه تاب آوری)
سوگواری نیز چون سایر مناسبات اجتماعی تحت تأثیر بحران جهانگیرِ کرونا قرار گرفته است و متأسفانه بیماری فراگیر کرونا زندگی روزمره همه مردم را دستخوش تغییرات فراوانی کرده است، از جمله اینکه خانواده ها چگونه در غم از دست دادن عزیزانشان سوگواری کنند و با مصیبت وارده در شرایط سخت کنار بیایند. زیرا بیماری کرونا بستر جدیدی را برای درک مفهوم مرگ و سوگواری در افراد ایجاد کرده است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
از آنجا که بعلت خطر شیوع بیشتر بیماری کرونا و رعایت اصل فاصله گذاری اجتماعی، اجازه برگزاری مراسم خاکسپاری داده نمی شود، خانواده های سوگوار به ناچار در این شرایط دشوار تنها و دور از اقوامشان هستند.
شرایط فعلی موجب شده که اجرای رسم و رسومات خاکسپاری مثل برگزاری مراسم تشییع جنازه و همراهی خانواده داغدار بر سر مزار فرد درگذشته و یا ملاقات با فرد در حال احتضار در بیمارستان دیگر میسر نباشد. و متأسفانه این انتظار اجتماعی در جامعه وجود دارد که فرد سوگوار در مدت زمان کوتاهی با اندوهش کنار بیاید، اما همیشه این امر محقق نمی شود.
احساس تنهایی در افراد سوگوار، اندوه آنها را تشدید می کند، به شکلی که دیگر قادر بر کنترل احساساتشان نیستند و این اندوه تا مدتها همراه آنها باقی می ماند.
این نکته را به خاطر داشته باشید که سوگواری صرفا محدود به اندوه از دست دادن یک فرد نیست، بسیاری از مردم به “سوگواری جمعی” دچار شده اند. “سوگواری جمعی” غم ناشی از خسارات وارده یا از دست دادن مواردی مانند: شغل، سبک زندگی عادی و ارتباطات روزمره را نیز شامل می شود. این سوگ به نوبه خود فرد را به سمت خاموشی و انزوای بیشتر سوق می دهد.
اکنون افراد بسیاری از سراسر جهان با توجه به شرایط، سطوح مختلفی از غم سوگواری را تجربه می کنند. این نوع غم به هر میزانی که باشد، “بدترین درد در جهان” لقب گرفته است.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه بحران بیماری کرونا، بسیاری از جنبه های زندگی را به سرعت دچار تغییر و تحول کرده و اکثر مردم از لحاظ روانی آمادگی پذیرش این موضوع را نداشتند، شاهد “سونامی از دست دادن” نیز هستیم.
در ادامه، به راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت بهتر سوگواری در این بحران می پردازیم:
- در موقعیت مناسب، با رعایت نکات ایمنی (دستکش، ماسک و …) بر سر مزار فرد متوفی بروید.
- با دوستان و اعضای خانواده در تماس باشید، برای این کار می توانید از تماس های تصویری نیز استفاده کنید. و چه بهتر اینکه با تماس های تصویری در برنامه های معمول یکدیگر شریک شوید.
- لیستی از افراد نزدیکی که می خواهید بیشتر از سایرین با آنها در ارتباط باشید تهیه کنید. و عکس ها و ویدیو هایتان را با آنها به اشتراک بگذارید.
- به یاد عزیز از دست رفته کاری انجام دهید. بدین طریق هیجانات منفی خود را نیز تسکین داده اید. مثلا از طرف او به افراد نیازمند کمک کنید، درختی بکارید، کتابی به کتابخانه اهدا کنید و …
- اگر اخیراً شغل خود را از دست داده اید، با افرادی که در زمینه کاری شما فعالیت می کنند تماس بگیرید و بپرسید آیا آنها می توانند فرصتی در اختیار شما بگذارند؟
- تعویق اندوه را در نظر بگیرید. غم ناشی از سوگواری یکی از مواردی است که واقعاً همه توجه شما را به خود جلب می کند و می تواند برای مدتی زندگی شما را فلج کند. در برخی شرایط استثنایی مانند وضعیت فعلی بهتر است فرآیند اندوه خود را به تعویق بیندازید. به عنوان مثال، اگر اخیرا شغل خود را از دست داده اید یا نیاز دارید که برای پیشگیری از گسترش ویروس مدتی را در خانه بمانید، ممکن است فعلاً نتوانید از پس غم و اندوه نیز برآیید. این کار به معنای حذف غم نیست، بلکه موقتا به خود اجازه دهید در فرصتی مناسب تر به آن بپردازید.
- زمانی که حس می کنید بر خود تسلط بیشتری دارید، آزادانه سوگواری کنید. مثلاً زمان خاصی از شبانه روز را در خلوت خود به یادآوری خاطرات فرد فوت شده اختصاص دهید و یادگاری ها، عکس ها، دست نوشته هایش را در دسترس داشته باشید. اما به مرور فواصل زمانی این سوگواری شخصی را بیشتر کنید (چند روز یک بار، چند هفته یک بار و …).
- داستان پردازی کنید. هدف نهایی اندوه ناشی از سوگ عزیزان، یادگیری چگونگی دوست داشتن آنها در غیابشان است. برای دستیابی به این هدف خاطراتی از عزیز از دست رفته را با سایر افراد داغدار به اشتراک بگذارید. به عنوان مثال ، می توانید از دوستان و آشنایان بخواهید که خاطراتی از فرد متوفا را در صفحه اجتماعی شما بنویسند و یا طی تماس تصویری برایتان بازگو کنند.
- اگر خودتان داستان مناسبی برای ارائه ندارید، بهترین کاری که در حق سوگواران می توانید انجام دهید فقط گوش دادن به صحبت های آنها و در دسترس بودن برای آنها است. اگر چه گوش دادن به صحبت های افراد سوگوار بسیار دشوار است، اما این روش برای سوگواران تسکین دهنده است.
۱۰. از متخصصین سلامت روان کمک بگیرید. روان درمانی به شیوه های گوناگون به افراد داغدار کمک می کند. برای مثال، روانشناسان و مشاوران می توانند به شما کمک کنند تا احساسات خود را درک کنید و مهارت های مقابله ای را توسعه دهید. همچنین آنها می توانند شما را در درک غم و اندوه در طول زمان راهنمایی کنند. داشتن راهنما در مورد مدیریت اندوه ناشی از سوگواری در طی زمان می تواند نقش موثری در حفظ ثبات شخصیتی شما داشته باشد. بدون شک برداشتن اولین قدم برای صحبت با یک درمانگر آن هم در شرایط سوگواری، کاری بسیار دشوار بنظر می رسد اما خوشبختانه می تواند بیشتر از آنچه فکر می کنید مفید و کارساز باشد.
فراموش نکنید که در شرایط فاصله گذاری اجتماعی، نیازی نیست حضوری به مددکاراجتماعی و یا روانشناس مراجعه کنید، بلکه می توانید از خدمات تخصصی ایشان نیز بصورت تلفنی یا آنلاین بهره مند شوید.
۱۱. به احساس گناه گرفتار نشوید. هنگامی که فردی فرصت خداحافظی با عزیزش را از دست می دهد، شروع به خیال پردازی و نشخوار ذهنی می کند. فرد ممکن است اشتغال ذهنی به افکار پریشانی را تجربه کند مثلا درباره اینکه آیا عزیزش قبل از مرگ درد می کشیده یا نه، یا احساساتی از جنس گناه و تقصیر که چرا به موقع چیزی نگفته یا اقدام دیگری انجام نداده است. در این زمینه دو نوع گناه وجود دارد: گناهی که شما کاری را به اشتباه انجام داده یا انجام نداده اید، و دوم احساس گناه در بازماندگان. اغلب احساس گناه در فرد بازمانده از نوع دوم است و این احساس موجب می شود فرد خودش را از موارد شادی بخش معمول روزانه حتی تماشای فیلم مورد علاقه محروم کند. برای پیشگیری از گرفتار شدن در این وضعیت، روزانه فرصت هایی برای داشتن تجارب مثبت در اختیار خود قرار دهید (آشپزی کنید، فیلم مورد علاقه تان را ببینید و …).
۱۲. بیش از پیش به سلامتی جسمی خود توجه کنید. به اندازه کافی بخوابید و تغذیه سالم داشته باشید. و از مصرف هرگونه مواد مخدرو الکل برای سرکوب هیجانات منفی خودداری کنید.
۱۳. فرد سوگوار مجموعه ای از هیجانات منفی از جمله: انکار، خشم و غم و … را در مراحل مختلف سوگ تجربه می کند. همه این هیجانات طبیعی هستند، آنها را بپذیرید و با روانشناس یا نزدیکانتان در میان بگذارید.
